בתמונה: תלמידים ותלמידות של בית הספר התיכון של כפר קרע, בפאנל של המחלקה הבין דתית
בחודשים האחרונים, קיימנו, במחלקה הבין דתית של "רבנים למען זכויות האדם" (ICCI), חמישה מפגשים של "צוותי אברהם", בהם נפגשו רב, כומר וקאדי (או אנשים משכילים מהדתות השונות) עם קהלים שונים. תוכנית זו מתקיימת בזכות תמיכתו של הפורום האברהמי, גוף בינ"ל המוביל מפגשים בין-דתיים ברחבי העולם. המפגשים התקיימו בבתי ספר, מתנ"ס, ומכינה קדם צבאית. הרבה נועה מזור, מנהלת המחלקה הבין דתית, מרחיבה על החשיבות של קדושת החיים בטקסט בין דתי מיוחד במינו.
כל מפגש כזה הוא מיוחד, ומלמד אותנו על הידע, הנחות היסוד ותפיסות העולם של יהודים וערבים בחברה הישראלית. כל מפגש כזה מזכיר לי עד כמה הדרך עוד ארוכה, כי הידע שיש לאנשים רבים על הדתות השונות הוא מועט, עד כמעט ולא קיים. לכאורה מה שמובן מאליו עבורי, לא מובן ולא ידוע ולא רגיל לקהלים שאני פוגשת. לכן אני רואה בחשיבות מרובה להיפגש עם תושבי הארץ הזו על כל גוניהם ודתותיהם, לשמוע ללמוד וללמד את דברי הדתות השונות, לשבת יחד בנות ובני המקום הזה ולדבר על קדושת החיים.
מורכבות החיים במדינת ישראל, על ההיסטוריה, הפוליטיקה, המלחמות והדתות שבה הביאו אותנו למציאות חיים מפורדת ומורכבת. כל דבר כאן הוא בעל משמעות. לפעמים קשה לנשום, ללכת, לצאת לבלות, מבלי שיהיו לזה השלכות. המורכבות הזאתלא תיעלם מחר. אבל אנחנו יכולים להוסיף למורכבות הקיימת התייחסות חדשה, שיכולה להפוך את העתיד לפשוט יותר.
מפגש בין דתי של מנהיגים דתיים, בפאנל של צוות אברהם, 28.5.2016, משמאל לימין: האב הוסאם נעום, קאדי איאד זאחלקה, רבי לוי ויימן-קלמן ונועה מזור, מנהלת המחלקה הבין דתית של רבנים למען זכויות האדם
להוריד את החומות
אם במקום לבנות חומות ולהסתגר, כל אישה בביתה, כל איש בחייו הפרטיים, נוריד את החומות, נפתח את העיניים והלב למתרחש סביבנו, נכיר ונדע מי הם העמים שחיים לְיָדֵנוּ, ומה הן התרבויות שחיות כאן, נוכל לגלות עולמות שלמים שהמורכבויות הרבות הרחיקו מאיתנו. כמה תקווה קיימת באפשרות הזו. לפעמים אני לא בטוחה שאנו בכלל יכולים לדמיין מציאות כזו, שבה בני אדם הם פשוט בני אדם, ואנו מכירים אותם קודם כל ככאלה, ורק לאחר מכן תחת הגדרות אחרות.
"זֶה סֵפֶר תּוֹלְדֹת אָדָם בְּיוֹם בְּרֹא אֱלֹהִים אָדָם בִּדְמוּת אֱלֹהִים עָשָׂה אֹתוֹ. זָכָר וּנְקֵבָה בְּרָאָם וַיְבָרֶךְ אֹתָם וַיִּקְרָא אֶת שְׁמָם אָדָם בְּיוֹם הִבָּרְאָם" (בראשית ה' א-ב).
"ايها الناس وانا خلقناكم من ذكر وانثى وجعلناكم شعوبا وقبائل لتعارفوا" (סורת אלחוג'ראת (החדרים) פסוק 13).
"הוי בני האדם – אני בראתי אתכם מזכר ונקבה וחילקתי אתכם לעמים ושבטים למען תכירו זה את זה לפיכך נברא האדם יחידי, ללמדך שכל המקיים נפש אחת כאילו קיים עולם מלא, וכל המאבד נפש אחת, כאילו איבד עולם מלא" (משנה סנהדרין, פרק ד' משנה ה').
"مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِكَ فِي الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ" (סורה 5, פסוק 32).
"לפיכך כתבנו בספר לבני ישראל כי כל המאבד נפש אחת, בלא שאיבדה נפש, או ביקשה למלא את הארץ חמס, כאילו איבד עולם מלא, וכל המקימה כאילו איבד עולם מלא"
ציטוטים מקבילים אלה תלויים זה בזה, משלימים זה את זה ויוצרים יחדיו תפיסה אמונית שנכונה לשלוש הדתות. האל ברא את האדם הראשון, זכר ונקבה יחד. כל אחד ואחת מאיתנו עשויים בצלמו של אלוהים ובצלמו של האדם הראשון. הדרכים אל האל רבות, אבל כולנו תולדה של אותו אדם, של אותה בריאה. לכל אחד ואחת מאיתנו משמעות בעולם זה, כמו שהייתה לאדם הראשון. בלעדיו אין עולם, וכך גם בלעדיי כל אחת ואחד מאיתנו החיים כאן היום.
החיים בקהילה סגורה לעיתים קלים, נוחים וברורים. כולם חיים, פועלים, מאמינים ורוצים באותם הדברים. לכאורה, הדבר המנחם הפשוט והברור הוא לחיות בקהילה סגורה ומבודלת. אולם לחיים שכאלה יש חסרונות רבים. הלחץ החברתי מבפנים, חוסר ההיכרות עם השונה ממך וחוסר היכולת להכיל ולהבין כל דבר שקיים מחוץ לקהילה.
החיים בעולם מעורב, פתוח, פלורליסטי, הם מורכבים עד מאוד. השאלות, הצורך לחפש, להגדיר ולמצוא את המקומות המתאימים לאדם הפרטי; להבין ולקבל שיש אנשים שונים עם דעות שונות, ולכולם מגיעים אותם התנאים ואותו היחס; הם גם אלו שמאפשרים חיים של אמונות שונות זו לצד זו. לא במאבק על צדקת הדרך, אלא מתוך הכלה וקבלה של דעות שונות, של קהילות שונות, של אפשרות לצאת ולבוא ולהכיר תפיסות עולם.
סיפור מגדל בבל מספר לנו על קהילה סגורה שפועלת יחד, ועל ערבוב הלשונות שאלוהים יוצר בה. אחת הפרשנויות היפות בעיני היא זו הרואה במעשהו של אלוהים מעשה של ברכה והטבה למין האנושי. בעודם בונים את המגדל, לא הייתה אפשרות לשאלות, למחשבות, לביקורת. ערבוב הלשונות הוא ערבוב דעות, שינויי מחשבה ופתיחות.
הרבה נועה מזור, מנהלת המחלקה הבין דתית של רבנים למען זכויות האדם
מפגש, לימוד ושיח בין דתי הם הדרכים לסדוק את החומות, ליצור שפה אחרת ומתוכה – מציאות חדשה. הדרך לא נגמרת בזה, אלא רק מתחילה.
הרבה נועה מזור
لقاءات ما بين الأديان- الطريق نحو التعلم ونشر الوعي والتغيير الاجتماعي
أقامت مؤسسة " حاخامات من أجل حقوق الإنسان" ICCI خمسة لقاءات في الأشهر الأخيرة بحضور أشخاص ذو مكانة دينية كحاخامات وشيوخ وقساقسة بالإضافة إلي جمهور من خلفيات دينية مختلفة. وأقيم هذا البرنامج برعاية الملتقي الإبراهيمي وهو منظومة دولية مسؤولة عن عقد لقاءات دينية متنوعة في أنحاء العالم. أقيمت هذه الجلسات في مدارس ومراكز جماهيرية ومراكز التحضير ما قبل الجيش. تعرفنا من خلال كل جلسة من هذه الجلسات المميزة عن الافتراضات ووجهات النظر ومعلومات أخرى حول المواطنين اليهود والعرب في المجتمع الإسرائيلي. وكان لكل لقاء من هذه اللقاءات الفضل لأتذكر كم طويل هو الطريق فلدى الكثير منا معومات ضئيلة أو تكاد تكون غير موجودة عن الأديان الأخرى. كما أيقنت أن ما اعتبرته مفهوم ضمنا هو غير معروف وغير مفهوم وغير مألوف بل وغير مطلوب بالأصل, وأقصد هنا لقائي بسكان الدولة من كافة الأطياف والأديان ذكورا وإناثا للاستماع والتعلم والتعليم بكل شؤون الدين المختلفة والتحدث عن قدسية الحياة.
وجودنا في واقع منفصل وشائك يعود إلى مدى تعقيد الحياة في دولة إسرائيل بتاريخها وسياستها وحروبها وأديانها العديدة. فكل شي هنا له معنى الأمر الذي يؤول أحيانا إلي صعوبة التحرك والتجول والاستمتاع دون وجود أثار أخرى. وعلى الرغم من صعوبة تغيير هذا الواقع في المستقبل القريب, إلا انه بإمكاننا قلبه لواقع أبسط بتبني نظرة إنسانية جديدة. فبدلا من سعينا لبناء جدران وحواجز تجعل كل امرأة منغلقة في بيتها وكل رجل منشغل بحياته الشخصية, دعونا نعمل على إزالة الجدران القائمة وفتح أعيننا وقلوبنا لكل ما يحصل من حولنا. فانه بتعلمنا ومعرفتنا عن من هم يعيشون من حولنا والثقافات المحيطة بهم نتمكن من اكتشاف عالم كامل كنا نجهله بسبب تلك التعقيدات. كم هو ممكن تحقيق ذلك؟ يرتباني الشك في بعض الأحيان بأنه لا يمكننا حتى تصور وجود مثل هذا الواقع حيث نتعامل فيما بيننا كانسان وبشر أولا قبل تصنيف بعضنا البعض بتعريفات أخرى.
This is the book of the generations of Adam. In the day that God created man, in the likeness of God made he him. Male and female created he them; and blessed them, and called their name Adam, in the day when they were created. (Genesis 5: 1-2).
ايها الناس وانا خلقناكم من ذكر وانثى وجعلناكم شعوبا وقبائل لتعارفوا (Surat Al-Hujurat, verse 13).
"O mankind! Lo! We have created you male and female, and have made you nations and tribes that ye may know one another.
"It was for this reason that man was first created as one person [Adam], to teach you that anyone who destroys a life is considered by Scripture to have destroyed an entire world; and anyone who saves a life is as if he saved an entire world." (Mishnah Sanhedrin, 4:5).
مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِكَ فِي الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ (Surah 5, verse 32)
"Because of that, We decreed upon the Children of Israel that whoever kills a soul unless for a soul or for corruption [done] in the land – it is as if he had slain mankind entirely. And whoever saves one – it is as if he had saved mankind entirely
هذه الاقتباسات المقابلة مرتبطة ومكملة لبعضها البعض كما أنها تشكل مفهوم العقيدة الصحيح للأديان السماوية الثلاث. فالله خلق الإنسان الأول من ذكر وأنثى. الطرق الى الله كثيرة ولكننا جميعا من نسل واحد وخلقة واحدة. لكل واحد منا كما هو الحال لخلق أدم أهميته في هذا العالم. فليس هناك غاية للوجود اذا لم يكن كل واحد منا حاضرا هنا.
العيش في بيئة منغلقة على نفسها قد يكون أحيانا مريح وسهل وواضح فالجميع في مثل هذا من النوع من البيئات يعملون ويعيشون ويؤمنون بنفس الأمور الأمر الذي قد يظهر للعلن بكونه الأفضل والأكثر وضوحا. الا أن مثل هذه الحياة ينقصها الكثير كمعرفة من هم يعشون من حولنا وغياب إمكانية فهم واحتواء كل ما هو خارج تلك القوقعة المحاطة بنا. فعلى الرغم من تعقيدات الحياة المنفتحة والمتعددة الثقافات الى انها تمكننا من العيش والايمان بمن يعيشون معنا. فكون الإنسان يعيش في بيئة منفتحة فان ذلك يسمح له بطرح الأسئلة المختلفة وتمكنه من البحث والتمعن وإيجاد ما هو مناسب له وتسهل عليه تقبل الأخرين باختلاف آرائهم وترسخ فكرة أنه يحق للجميع العيش بمساواة ومعاملة متشابهة من دون التنافر على من هو الطرف الأحق بل من باب تقبل وتفهم وجهات النظر المختلفة.
قصة برج بابل تخبرنا عن مجتمع يعيش سويا باختلاف لغاتهم التي خلقهم الله ينطقونها. ومن التحليلات الجميلة التي أراها في هذه القصة هي بركة وفضل الله على الجنس البشري فعلى الرغم من صعوبة التواصل وابداء الآراء وإعطاء الملاحظات عمل الجميع على بناء هذا البرج سويتا.
فاللقاءات بين الأديان المختلفة هي إحدى الطرق لشق الأسوار وإيجاد لغة مشتركة وأنيقة بل إيجاد واقع جديد. ولا تنتهي الطريق بذلك بل انها البداية فقط.
